[12 Giác Quan] Phần 4: Giác quan về thăng bằng

1. Giới thiệu tổng quát

Chúng ta dùng giác quan về thăng bằng để định hướng bản thân trong thế giới này. Những quan sát được thực hiện bởi giác quan này cho ta biết thế nào là lên và xuống, trái và phải, trước và sau, trên và dưới. Giác quan thăng bằng giúp ta nhận ra được sự thay đổi vị trí theo chiều dọc dù là nhỏ nhất.

Cơ thể chúng ta có một sự thăng bằng động. Chúng ta duy trì sự thăng bằng bằng cách điều chỉnh sức căng trên tất cả các cơ của cơ thể một cách tinh tế. Mỗi khi chúng ta đứng lên, ta phải điều chỉnh lại thăng bằng cho cơ thể bằng giác quan này.

Các bạn học sinh lớp 1 quét sân vào mỗi buổi sáng để rèn luyện tính ngăn nắp trong đời sống của mình

2. Các cơ quan dành cho giác quan thăng bằng và thính giác

Các cơ quan về thăng bằng không chỉ gồm những cơ quan để duy trì sự thăng bằng. Mắt chúng ta ít ra cũng rất quan trọng trong việc định hướng cơ thể trong môi trường xung quanh. Đôi mắt chúng ta nhìn thấy các vật theo chiều ngang và chiều dọc, những thứ giúp xác nhận thông tin được đưa ra từ các cơ quan thăng bằng. Bạn hãy thử bước đi trong một căn phòng mà một thứ được sắp đặt theo những góc nghiêng ngả. Sự thăng bằng của bạn có thể sẽ bị sai lệch, rằng bề mặt của nước trong một cái xô (mà thực tế là nó phải luôn nằm ngang) dường như đang bị dốc xuống dưới.

Các cơ quan dành cho giác quan thăng bằng và thính giác

malleus or hammer: nhĩ chùy (búa)

anvil or incus: xương tai nhỏ

stapes or incus

(=> 3 cái trên có thể gọi chung là ‘xương tai nhỏ’ – ND)

tympanum: hòm nhĩ

three semicircular canals: ba ống bán khuyên màng

cochlea: ốc tai

eustachian tube: vòi tai

vestibule and the sacculus (above) and the utriculus (below): tiền đình và túi nhỏ (bên trên) và túi bầu dục (bên dưới)

eardrums: màng nhĩ

external ear canal: ống tai ngoài

concha (relatively too small): vành tai (rất nhỏ)

3. Giải thích khoa học

Cơ quan thăng bằng nằm trong xương đá và được tạo nên bởi ba ống bán khuyên màn nằm vuông góc với nhau, và từ túi nhỏ và túi bầu dục. Ba ống bán khuyên màn chứa một loại chất lỏng dịch chuyển theo từng cử động của đầu, vì vậy ghi nhận mọi sự thay đổi về phương hướng. Ba ống này được đặt thành một hình đặc biệt nên chúng có thể cảm nhận được sự dịch chuyển trong tất cả mọi hướng. Túi nhỏ và túi bầu dục cảm nhận các vị trí và sự dịch chuyển tuyến tính. Trong túi nhỏ, một chất có dạng gel được làm từ tinh thể Calci-Carbonate nằm trên một lớp tế bào cảm giác nằm ngang. Khi có sự thay đổi tốc độ theo phương thẳng đứng, như khi đi thang máy, các tế bào cảm giác này xác định một sự thay đổi áp suất dựa vào chất gel trên.

Ở một tốc độ ổn định, áp lực đè lên các tế bào này không đổi, vì vậy mà bạn sẽ không cảm thấy gì. Trong túi bầu dục cũng có chất gel tương tự nhưng nó lại nằm trên một lớp tế bào cảm giác thẳng đứng. Các tế bào này xác định sự thay đổi tốc độ theo phương ngang, như khi xe của bạn tăng tốc hoặc dừng lại. Và bạn cũng sẽ không cảm thấy gì khi đang ở một tốc độ ổn định.

Đi ủng và chơi dưới vũng sình là trò yêu thích của các bạn vào mùa mưa, chỉ tội các ba mẹ về giặt quần áo thôi huhu

4. Các cơ quan dành cho giác quan thăng bằng và các khớp

Các mặt phẳng ba chiều trong các cơ quan thăng bằng cùng nhau kiểm soát tất cả các góc độ chuyển động trong các khớp. Mắt cá chân, đầu gối, cùi chỏ, vai và hàm nằm đều nằm trên một mặt phẳng so với các cơ quan thăng bằng.

Khi bạn quan sát các vật thể khác nhau, bạn đang sử dụng giác quan thăng bằng của bạn bằng những cách khác nhau. Cách thứ nhất là dùng để xác định vị trí của vật đối với những thứ xung quanh, và ta thường lấy một đường theo phương ngang để định hướng. Cách thứ hai là dùng để quan sát một vật có đứng thẳng hay không, hay đang dựa vào vật khác, hay thứ gì đó thật sự nằm ngang hay là chỉ trông giống như vậy. Ta cũng có thể xác định xem một vật bị méo đến mức nào. Cuối cùng, bằng cách dùng các cơ quan thăng bằng, bạn có thể xác định xem một vật có cân đối hay không, tức là chiều dài của nó cân xứng với chiều cao hay không.

Các cơ quan dành cho giác quan thăng bằng và các khớp

organ of balance: cơ quan thăng bằng

maxillary joint: khớp hàm

shoulder joint: khớp vai

elbow joint: khớp cùi chỏ

hip joint: khớp hông

wrist joint: khớp cổ tay

knee joint: khớp gối

ankle joint: khớp mắt cá chân

Bài tập

Xoay vòng một người một vài vòng trong khi vẫn giữ anh ta đứng thẳng, rồi quan sát chuyển động mắt của anh ấy. Vẫn giữ anh ta như vậy ngay sau khi xoay. Sự thăng bằng của anh ta bị ảnh hưởng thế nào sau khi xoay? Bạn có thể quan sát gì, và anh ấy quan sát gì trong lúc và sau khi bị xoay? Anh ta cảm nhận mọi thứ xung quanh mình như thế nào?

Làm lại bài trên với một người khác, nhưng lần này thì thả tay ra sau khi xoay. Bạn có thể quan sát được gì lúc này?

Khu trò chơi mới của trường Lá

Bịt mắt bạn lại và tự giữ thăng bằng trên một chân. Lặp lại nhưng tháo bịt mắt ra. Sự khác nhau giữa hai lần là gì?

Tìm một vài cái cây có thân mọc gần thẳng đứng, nhưng không được quá thẳng. Quan sát các cây này, và xác định góc hoặc vị trí hợp lý của thân cây. Lặp lại bài tập này nhưng hãy quan sát các nhánh cây. Một cái cây hoàn hảo cho bài tập này chính là một cây sồi có các nhánh uốn cong xuống gần mặt đất.