[12 Giác Quan] Phần 5: Giác quan về mùi

Chúng ta thường cảm nhận mùi hương bằng mũi. Mỗi khi hít vào, một loạt các mùi hương quét qua các niêm mạc nằm sâu trong mũi. Những niêm mạc này lại được liên kết trực tiếp với não bộ bằng một đoạn dây thần kinh ngắn, vì vậy mà chúng ta có thể cảm nhận được mùi hương gần như ngay lập tức. Nó nhanh tới nỗi chúng ta thường cảm thấy giật mình mỗi khi chợt hít phải mùi lạ. Nếu muốn không hít phải mùi này nữa thì bạn phải nín thở lại, mà bạn thì không thể nín thở mãi được. Và khi bạn đã hít mùi này được một lúc, bạn sẽ dần bớt chú ý nó, hoặc bạn sẽ cảm nhận rằng nó dần dần sẽ không còn mạnh nữa. Và cảm nhận đó chỉ trở lại nếu như bạn đi khỏi chỗ đó và quay lại ngửi nó một lần nữa. Và lần này, có thể bạn sẽ kinh ngạc bởi vì bạn đã không chú ý tới nó lúc trước.

Các con hào hứng tham gia trò đu dây qua hồ do các bố tổ chức

Điều này sẽ được thể hiện trong ví dụ dưới đây. Một lần nọ, chúng tôi phải đi rửa một đoạn ruột bò. Trong quá trình này, chúng tôi phải từ từ lấy những thứ bên trong đường ruột ra. Và ngay cả khi cái đống bầy nhầy trong đó, kèm theo cái mùi của nó nữa, được lôi ra từ từ, chúng tôi cũng không để ý lắm đến việc chỗ này đang dần trở nên hôi thối kinh khủng. Rồi chúng tôi nghỉ tay đi uống trà và chỉ lúc đó, không khí trong lành mới làm chúng tôi để ý đến cái mùi kinh khủng trên tay và quần áo. Và khi chúng tôi quay trở lại làm việc, mùi thối đó quả thật gần như không chịu nổi. Nhưng cũng chỉ mất vài phút là chúng tôi lại quên nó đi. Một mùi hôi quá mạnh có thể khiến gây buồn nôn. Trong tình huống đó, bạn có lẽ đã quá chú ý vào mùi này và tiếp tục bị chi phối bởi nó.

Bởi vì bạn phải thở, nên bạn không thể ngừng việc cảm nhận mùi này lại được. Và bạn cũng không có cách nào ngăn nó lại. Bạn cảm nhận mùi ngay lập tức và đánh giá xem nó là một mùi gớm ghiếc hay thơm tho, gây khó chịu hay dễ chịu, kinh khủng hay thu hút. Mùi hương sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự suy xét của bạn. Kí ức mách bạn rằng những thứ tồi tệ hay những thứ bạn không thích thường bốc mùi. Núi lửa, thức ăn thối rữa và các chất độc hại đều có mùi hôi. Còn những thứ tự nhiên mà tốt đối với bạn thì lại không có mùi đó. Bằng cách này, khứu giác của bạn đã tạo ra một trong những nền tảng về sự phán xét trong bạn. Khứu giác giúp bạn phân biệt giữa cái thiện và ác.

Nào mình cùng điểm danh trước khi lên xe đi chơi nhé

Con người có thể phân biệt khoảng 2000 mùi khác nhau, từ hoa hồng và hoa cúc cho đến mùi ngựa, dê và bò; từ sữa, rượu, cola và bia đến gỗ, xi măng, nhựa đường và đá, v.v… Bạn nhận ra mùi hương của ngày xuân trong lành, hay một chiều hè thiêu đốt. Bạn có thể phân biệt được mùi đặc trưng của làng quê, của một mỏ than, một kệ sách, hoặc là mùi của bệnh viện. Bạn cũng có thể ngửi được mùi tỏa ra từ tâm trạng của người đối diện: vài người sẽ tỏa ra mùi hương khi họ sợ hãi và một mùi khác khi họ dễ chịu. Bạn đều phản ứng lại với những mùi này, nhưng thường lại không nhận thức được nó.

Những quan sát về mùi hương khác với, ví dụ như, những quan sát về vị và âm thanh bởi vì mùi hương rất khó để phân loại và mô tả. Vài mùi thường được mô tả theo từng nhóm: mùi hoa hồng, mùi việt quất, mùi trái cây tươi, mùi dầu mỡ. Hoặc là có người sẽ nói: mùi này làm tôi nhớ đến cái ngọn của rau diếp, hoặc là chiếc giày cũ, hoặc là nhà bà nội tôi. Mùi hương có thể được miêu tả bằng những quan sát khác có liên quan. Hoàn toàn khả thi để xác định được thành phần hóa học của mùi hương, và trong nhiều trường hợp còn có thể tổng hợp được nó nữa. Rất nhiều loại nước hoa và mùi nhân tạo (thường được gọi là hương liệu) được làm từ hóa chất.

Ngây thơ trong sáng vô số tội huhu

Mùi hương còn làm bạn chợt nhớ lại những kỉ niệm một cách mạnh mẽ. Bạn có thể đang lang thang trên đường và rồi một mùi quen thuộc làm bạn nhớ về quá khứ, hoài niệm về lúc bạn ngửi thấy nó trước đây. Trong một khoảnh khắc, bạn sẽ đắm chìm trong những kỉ niệm. Việc này cũng thường xảy ra ngay cả khi bạn không nhận thức được về việc ngửi thấy mùi đó. Những mùi, cả dễ chịu và khó chịu, có thể gây ảnh hưởng đến bạn một cách mạnh mẽ hơn bằng cách này so với những quan sát từ phản ứng của các giác quan khác.

Khứu giác của chúng ta còn khá đơn giản so với loài vật. Khứu giác của loài chó nhạy cảm hơn chúng ta cả triệu lần. Một con chó không khó khăn để nhận ra mùi của nỗi sợ toát ra từ một người qua đường và sẽ phản ứng ngay lập tức. Bởi vì thời gian phản ứng rất ngắn, bản năng gây ảnh hưởng lớn nhất tới khứu giác. Các hành vi của loài thú vì vậy được xác định phần lớn bằng việc chúng ngửi thấy gì. Nếu như khứu giác của bạn tốt như loài thú, bạn sẽ liên tục có những phán xét mạnh mẽ và mất khả năng quan sát khách quan hơn. Sự nhạy cảm về mùi hương sẽ làm bạn đánh mất những phản ứng mang tính cá nhân, và suy nghĩ của bạn sẽ trở nên bản năng hơn. Kết quả là, bạn sẽ cảm thấy hối tiếc về những gì khứu giác đã mách bảo bạn.

Các dây thần kinh khứu giác trong niêm mạc mũi xuyên qua xương mũi đi trực tiếp đến não.

frontal bone: xương trán

cerebrum: tiểu não

olfactory bulb: khứu giác

ethmoid: xương mũi

olfactory membrane: màng khứu giác

nasal concha: xương xoắn mũi

palate: vòm miệng

sinus: xoang mũi

Bài tập

Tìm một vài loại thức ăn và đồ uống, và miêu tả mùi của chúng. Khi bạn hoàn thành, nghỉ một lát, rồi ngửi chúng lại một lần nữa và ghi nhận những cảm xúc mà chúng gây ra trong bạn. Chúng có làm bạn nhớ lại ký ức gì không? Nếu có, hãy miêu tả lại.

Hồ bơi đầy trẻ em thiệt là vui quá đi

Hãy đi đến một khu rừng, một nông trại hoặc cánh đồng, và miêu tả về mùi hương bạn cảm nhận được. Mùi nào bạn có thể ngửi được ngay lập tức, và mùi nào thì phải mất một lúc? Những cảm xúc bạn có là gì?

Ngửi mùi từ những loại thức ăn chăn nuôi trong nông trại. Miêu tả lại và ấn tượng đầu tiên của bạn về chúng (thơm tho, gớm ghiếc, v.v…).  Bạn có thể lặp lại bài tập này với những thứ khác, như là cây cối, thú vậy, đồ ăn, vải vóc, chất tẩy rửa, v.v…